બપોરના ત્રણ વાગ્યા હતા. સૂર્યનો પ્રકાશ બારીના કાચ પર ત્રાંસો પડી રહ્યો હતો, જે ઓરડામાં એક શાંતિપૂર્ણ સોનેરી રંગ પૂરી રહ્યો હતો. શ્રીમંત સુનિલભાઈના આલીશાન બંગલામાં, ઘરની બધી કામગીરી પતાવીને, વહુ આરતી લિવિંગ રૂમના આરામદાયક સોફા પર બેઠી હતી. તેના હાથમાં ફળોની પ્લેટ હતી, અને તેની નજર સામે ટીવી પર ચાલી રહેલા મનપસંદ કાર્યક્રમ પર સ્થિર હતી. હવામાં એક પ્રકારની નિષ્ક્રિયતા અને શાંતિ હતી, જે આરતીના આરામને વધુ સુખદ બનાવી રહી હતી. તે ધીમે ધીમે ફળનો સ્વાદ માણી રહી હતી, કામકાજ પતાવીને મળેલા આ વિરામનો સંપૂર્ણ આનંદ લઈ રહી હતી.
ત્યાં જ, ધીમા અને અનિશ્ચિત પગલે, દાદાજી હરિપ્રસાદ રૂમમાં પ્રવેશ્યા. તેમની ઉંમર દેહ પર વર્તાતી હતી. વાંકો વળેલો દેહ, ઢીલી પડી ગયેલી ચામડી અને ચહેરા પરની કરચલીઓ તેમના જીવનના લાંબા અનુભવ અને વર્તમાન નબળાઈની ચાડી ખાતી હતી. તેમની આંખોમાં એક પ્રકારની નરમાઈ હતી, પરંતુ સાથે જ થોડી લાચારી પણ ડોકાતી હતી. ઉંમરના આ તબક્કે તેમનું શરીર સાથ ઓછો આપતું હતું, તબિયત અવારનવાર નાદુરસ્ત રહેતી હતી અને શારીરિક નબળાઈ સ્પષ્ટપણે વર્તાતી હતી. થોડા ડગલાં ચાલીને તેઓ આરતીની નજીક પહોંચ્યા અને નરમાશથી બોલ્યા, “વહુ, મને હવે બહુ જ ભૂખ લાગી છે. બપોરના દાળભાત વધ્યા હોય તો થોડા આપને?”
દાદાજીના આ શબ્દો કાને પડતાં જ આરતીના ચહેરા પરની શાંતિ પળવારમાં અદ્રશ્ય થઈ ગઈ. તેના ગુસ્સાનો પારો ચઢ્યો અને અવાજમાં તીક્ષ્ણતા આવી ગઈ. ફળોની પ્લેટ ટેબલ પર પછાડતા હોય તેમ મૂકીને તેણે ત્રાડ પાડી, “શું દાદાજી! હજુ તો સવારે અગિયાર વાગ્યે ભરપેટ ચા-નાસ્તો કરાવ્યો હતો, અને આટલી વારમાં પાછી ભૂખ લાગી ગઈ? આખો દિવસ ઘરમાં નવરાં બેઠા છો, કંઈ કામધંધો છે નહીં, એટલે જ્યારે જુઓ ત્યારે બસ ‘ખાઉં ખાઉં’ જ કરતા રહો છો!”
આરતીના મોઢામાંથી નીકળેલા આ કઠોર શબ્દો દાદાજીના કાનમાં સીસાની જેમ ઉતર્યા. ફળ ખાતા ખાતા જ આરતીએ પોતાનો રોષ ચાલુ રાખ્યો, “અને તમને ખબર છે ને કે બધાએ બપોરે જમી લીધું છે! હવે રસોડામાં જમવાનું કંઈ વધ્યું નથી. જે હતું તે પતી ગયું છે!” તેના અવાજમાં સહેજ પણ માન કે લાગણી નહોતી, જાણે તે કોઈ પારકા વ્યક્તિ સાથે વાત કરી રહી હોય.
આરતીનો આ જવાબ સાંભળીને દાદાજી હરિપ્રસાદને કોઈ ખાસ નવાઈ ન લાગી. વર્ષોથી તેઓ આરતીના આવા જ વર્તનનો અનુભવ કરતા આવ્યા હતા. તેનું રૂક્ષ વલણ અને તીખા શબ્દો તેમના માટે જાણે નિયમિત બની ગયા હતા. તેમ છતાં, ભૂખ લાગી હતી એટલે તેમનાથી સહજ રીતે પૂછાઈ ગયું હતું. તેમના ચહેરા પરની ઉદાસી અને આંખોમાં ભરાઈ આવેલી ઝાકળ સ્પષ્ટ દેખાતી હતી. નિરાશા અને ભારે હૃદયે તેઓ ધીમે ધીમે પોતાના રૂમ તરફ વળ્યા. તેમના પગલાં ધીમાં અને ભારયુક્ત હતા, જાણે દરેક ડગલાં સાથે તેમના મનનું દુઃખ પ્રદર્શિત થતું હોય.
તેઓ માંડ થોડા ડગલાં ચાલ્યા હશે ત્યાં જ પાછળથી ફરી આરતીનો અવાજ આવ્યો. તેનો અવાજ હજુ પણ ગુસ્સાથી ભરેલો હતો, જાણે તે પોતાની જાત સાથે બોલી રહી હોય, પરંતુ તેના શબ્દો દાદાજી સુધી સ્પષ્ટ પહોંચી રહ્યા હતા. “આ કંઈ હોટેલ થોડી છે કે જ્યારે મન થાય ત્યારે ગરમાગરમ જમવાનું તૈયાર મળે! ઘરમાં રહેવું હોય તો ઘરના નિયમ પાળવા પડે.” આમ બબડતા બબડતા આરતી પોતાના રૂમમાં જતી રહી, જાણે કે તેણે પોતાનો પક્ષ મજબૂત રીતે રજૂ કરી દીધો હોય.
ઘરના કામકાજમાં વ્યસ્ત કામવાળી બહેન, કમળાબેન, આ બધી વાતચીત ધ્યાનથી સાંભળી રહ્યા હતા. દાદાજીની ભૂખ અને આરતીનું નિષ્ઠુર વર્તન જોઈને તેમનું હૃદય દ્રવી ઉઠ્યું. આરતી પોતાના રૂમમાં ગયા કે તરત જ કમળાબેન ઝડપથી રસોડામાં ગયા. તેમણે ફ્રીજ ખોલીને જોયું તો ખરેખર દાળભાત નહોતા, પરંતુ તેમને દાદાજીની નબળી તબિયત અને ભૂખ યાદ આવી. તેમની આંખોમાં દાદાજી પ્રત્યેની સહાનુભૂતિ અને પ્રેમ ઉભરાઈ આવ્યો. તેમણે તાત્કાલિક ફ્રીજમાંથી કાજુ અને બદામ કાઢ્યા. તેમને વાટીને ભૂકો કર્યો. પછી તાજું દૂધ ગરમ કર્યું અને તેમાં વાટેલા ડ્રાયફ્રુટ્સ નાખ્યા. તેમણે પોતાના હાથે દાદાજી માટે એક પૌષ્ટિક અને સ્વાદિષ્ટ પીણું તૈયાર કર્યું. આટલું કરીને તેઓ ધીમે પગલે દાદાજીના રૂમ તરફ ગયા.
રૂમમાં પ્રવેશતા જ કમળાબેને જે દ્રશ્ય જોયું તે કરુણ હતું. દાદાજી હરિપ્રસાદ પલંગ પર બેઠા હતા, તેમની આંખોમાંથી આંસુ વહી રહ્યા હતા. તેમના ચહેરા પર વેદના અને હતાશા સ્પષ્ટપણે જોઈ શકાતી હતી. તેઓ ધીમા અવાજે, જાણે પોતાની જાત સાથે વાત કરી રહ્યા હોય તેમ બોલી રહ્યા હતા, “આટલું મોટું ઘર બનાવ્યું, સુખ-સુવિધાઓથી ભરેલું છે. જીવનભર મેં હાડકાં ઘસીને મહેનત કરી, એકે એક રૂપિયો બચાવીને આ ઘર ઊભું કર્યું. સુનિલને ધંધો શરૂ કરવા માટે મારી બધી બચત આપી દીધી, જેથી તે સુખી થાય. ઘર ભર્યું ભર્યું છે, ગાડી છે, બંગલો છે, કોઈ વસ્તુની કમી નથી…” તેમની વાણીમાં તેમના જીવનભરના સંઘર્ષનો થાક અને વર્તમાન પરિસ્થિતિનો રંજ ભળેલો હતો. “પણ શું નથી? નથી આ વહુમાં વડીલો પ્રત્યે માન-સન્માન રાખવાની રીત. નથી કોઈની સાથે પ્રેમથી વાત કરવાની આવડત. આ જ જોવા માટે મેં આ બધું કર્યું હતું?” તેમના શબ્દોમાં છૂપો ડૂસકો સ્પષ્ટ સંભળાતો હતો.