અમદાવાદની ભાગોળે આવેલા ‘નીલકંઠ બંગલો’ની ભવ્યતા દૂરથી જ આંજી દે તેવી હતી. આ વિશાળ હવેલીમાં વિરાજ શેઠ રહેતા હતા, જેઓ શહેરના એક પ્રતિષ્ઠિત કાપડ ઉદ્યોગપતિ હતા. જોકે, તેમની સંપત્તિની જેમ જ તેમનું જીવન પણ એકલવાયું હતું. તેમના તમામ સંતાનો વિદેશમાં સ્થાયી થયા હતા અને વર્ષોમાં એકાદ વખત જ પિતાના ખબર પૂછવા ફોન કરતા. આટલી ભવ્યતાની વચ્ચે વિરાજ શેઠની એકલતા માત્ર એક વ્યક્તિ દ્વારા જ દૂર થતી હતી, અને તે હતો તેમનો નોકર, કાનજી.
કાનજી છેલ્લા દસ વર્ષથી ‘નીલકંઠ બંગલો’નો આધારસ્તંભ હતો. તે માત્ર ઘરની દેખરેખ કે નોકરિયાતનું કામ કરતો નહોતો, પણ વિરાજ શેઠના જીવનનો એક અભિન્ન હિસ્સો બની ગયો હતો. કાનજી મૂળ મહેસાણાના એક નાના ગામનો ખેડૂત પુત્ર હતો, જેણે સમયની થપાટો ખાઈને શહેર તરફ ગમન કર્યું હતું. વિરાજ શેઠ પણ કાનજી સાથે કોઈ માલિક જેવો વ્યવહાર નહોતા કરતા. તેઓ તેને સન્માન આપતા અને મિત્રભાવથી તેની સાથે વાતો કરતા. કાનજીનું ધ્યાન શેઠ એટલી હદે રાખતા કે કાનજીને જીવનમાં ક્યારેય કોઈ વસ્તુની ઉણપ ન વર્તાય. શેઠે તેના રહેવા માટે એક સ્વતંત્ર ઓરડો આપ્યો હતો અને તેના પરિવાર માટે પણ સમયાંતરે નાણાકીય સહાય મોકલાવતા રહેતા. આ અદભૂત સ્નેહ અને સંભાળને કારણે કાનજી પણ પોતાની જાતને ભાગ્યશાળી સમજતો હતો.
કાનજી માટે આ બંગલો માત્ર કામ કરવાની જગ્યા નહોતી, પરંતુ સાચું ઘર બની ગયું હતું. જ્યારે પણ તેને પોતાના ગામડે જવાનું થતું, ત્યારે તેને ભારે હૃદયે જવું પડતું. એવું લાગતું કે જાણે તે પોતાનું વતન છોડીને જઈ રહ્યો હોય. વિરાજ શેઠની ઉષ્મા અને લાગણીએ કાનજીને એવી રીતે બાંધી દીધો હતો કે સંબંધોની આ મિઠાશ સંપત્તિની દીવાલો કરતાં પણ વધુ મજબૂત હતી. બંગલાના પાછળના ભાગમાં નાનકડો બગીચો અને શેઠના શોખ ખાતર થોડી ખેતીની જમીન પણ હતી, જેનું તમામ ધ્યાન કાનજી જ રાખતો હતો.
એક દિવસ સવારથી જ આકાશમાં વાદળો ઘેરાયેલા હતા. કાનજી ખેતરમાં સખત મજૂરી કરી રહ્યો હતો. તેને કપાસના પાકને છેલ્લું પાણી આપવાનું હતું. આખો દિવસ માથે તાપ અને શરીરે પરસેવો પાડ્યા પછી, જ્યારે સાંજે વરસાદનું ઝાપટું આવ્યું, ત્યારે કાનજી લગભગ લોથપોથ થઈ ગયો હતો. તે થાકીને ઘરે આવ્યો, તેના શરીરમાં ઊર્જાનો એક પણ કણ બાકી નહોતો.
તે હજી પોતાનો ઓરડો ખોલી રહ્યો હતો, ત્યાં જ વિરાજ શેઠનો અવાજ આવ્યો. “કાનજી. અહીં આવ.”
કાનજી તરત શેઠ પાસે ગયો અને સન્માનપૂર્વક ઊભો રહ્યો. શેઠ પોતાની આરામ ખુરશીમાં બેઠા હતા અને તેમના ચહેરા પર ચિંતા સ્પષ્ટ દેખાતી હતી. “બેટા, તું આજે ખૂબ થાકી ગયો છે. મેં તને સવારથી જોયો છે. તું આખો દિવસ ખેતરમાં હતો,” શેઠે નમ્રતાથી કહ્યું. “આજે તું રસોઈ બનાવવાની તકલીફ ન લે. તારા હાથને આરામ આપ. આપણે આજે બહાર જમીએ.”
કાનજીને નવાઈ લાગી. શેઠે ક્યારેય નોકર સાથે બહાર જમવાનું આયોજન નહોતું કર્યું. “પણ શેઠ, હું થાકી ગયો છું તો શું થયું, રસોઈ બનાવી દઈશ. તમે તકલીફ ન લો.”
“નહીં. મારી વાત માન. આજે તારા માટે મેં એક આયોજન કર્યું છે. તૈયાર થઈ જા. પંદરેક મિનિટમાં આપણે નીકળીએ છીએ.” વિરાજ શેઠના નિર્ણયમાં મક્કમતા હતી.
થોડીવારમાં જ બંને જણ શેઠની લક્ઝરી કારમાં બેસીને શહેર તરફ જવા નીકળ્યા. વિરાજ શેઠ તેને શહેરની સૌથી પ્રખ્યાત અને મોંઘી હોટેલ, ‘રત્નદીપ’માં લઈ ગયા. આ હોટેલ કાનજીએ માત્ર બહારથી જ જોઈ હતી. અંદર જવાનું તો તેણે ક્યારેય સપનામાં પણ વિચાર્યું નહોતું.
હોટેલમાં પહોંચીને વિરાજ શેઠે મેનેજરને સ્પષ્ટ સૂચના આપી કે કાનજીને તેમની સાથે જ ટેબલ પર સમાન આદર સાથે બેસાડવામાં આવે. કાનજી શરૂઆતમાં સંકોચ અનુભવતો હતો, પરંતુ શેઠના આગ્રહ અને પ્રેમને કારણે તે હળવો થયો. તેમણે સાથે બેસીને શ્રેષ્ઠ વાનગીઓનો આસ્વાદ લીધો. કાનજી માટે આ જીવનનો સૌથી યાદગાર અનુભવ બની ગયો.
ભોજન પૂરું કરીને બંને ઘરે પાછા આવ્યા. વિરાજ શેઠ સોફા પર બેસીને સમાચાર જોઈ રહ્યા હતા.
થોડી વાર પછી શેઠને યાદ આવ્યું કે આજે સવારે જ તેઓ ખાસ હાફૂસ કેરીઓ લઈ આવ્યા હતા, જે માત્ર કાનજીને ખવડાવવાના હેતુથી લાવ્યા હતા. “કાનજી, ફ્રિજમાંથી પેલી મોટી કેરીઓ લઈ આવ. આજે તું આ કેરીઓ ખા,” વિરાજ શેઠે કહ્યું.
કાનજી તરત જ કેરીઓ લઈ આવ્યો. શેઠે પોતે જ ચપ્પુ લઈને કેરી સુધારવાનું શરૂ કર્યું. તેઓ કાળજીપૂર્વક કેરીની ચીરીઓ કાનજીની પ્લેટમાં મૂકવા લાગ્યા. માલિક પોતાના હાથે નોકરને ફળ સુધારીને ખવડાવે, આ દૃશ્ય જ લાગણીઓથી ભરપૂર હતું.