દ્વારકા નગરીની સાંજ ઢળી રહી હતી. સૂર્યનારાયણ પશ્ચિમ દિશામાં આરામ ફરમાવવા જઈ રહ્યા હતા અને આકાશમાં કેસરી અને જાંબલી રંગોની રંગોળી પથરાયેલી હતી. મંદિરોમાં આરતીના ઘંટનાદ ગુંજી રહ્યા હતા.
મહેલના અંતઃપુરમાં મહારાણી રુકમણીજી પોતાના હાથે પ્રભુ શ્રીકૃષ્ણ માટે દૂધ તૈયાર કરી રહ્યા હતા. આજે તેમના મનમાં એક અલગ જ ઉમંગ હતો. પ્રભુની સેવાનો લહાવો લેવો એ તેમના માટે મોક્ષથી પણ વિશેષ હતો. સોનાના કટોરામાં ગરમ દૂધ, તેમાં કેસર, એલચી અને જાયફળની સુગંધ ભળીને વાતાવરણને મહેકાવી રહી હતી.
રુકમણીજી ખુબ જ પ્રેમથી, ડગલે ને પગલે સાવચેતી રાખતા પ્રભુના કક્ષ તરફ આગળ વધ્યા. શ્રીકૃષ્ણ હંમેશની જેમ પોતાની મોહક મુસ્કાન સાથે શયનકક્ષમાં બિરાજમાન હતા. રુકમણીજીએ આવીને પ્રભુના ચરણોમાં વંદન કર્યા અને દૂધનો કટોરો તેમના હાથમાં આપ્યો.
પ્રેમમાં ઘણીવાર વિવેક ભુલાઈ જતો હોય છે. રુકમણીજીનો પ્રેમ એટલો ઉત્કટ હતો કે તેમને ખ્યાલ જ ન રહ્યો કે દૂધ અત્યંત ગરમ છે. પ્રભુ શ્રીકૃષ્ણ તો ભક્તાધીન છે; પત્નીના પ્રેમથી અપાયેલું દૂધ તેમણે હોઠે લગાડ્યું.
જેવું ગરમ દૂધ પ્રભુના ગળા નીચે ઉતર્યું, તેની ઉષ્ણતાથી પ્રભુનું હૃદય અને કંઠ દાઝી ગયા. વેદનાની એક લહેર તેમના શરીરમાં દોડી ગઈ. પણ નવાઈની વાત એ હતી કે આવી અસહ્ય પીડામાં પણ તેમના મુખમાંથી ‘ઓ મા’ કે ‘ઓહ’ ના ઉદ્ગારને બદલે એક જ નામ સરી પડ્યું.
“હે રાધે… હે રાધે…”
આ શબ્દો સાંભળતા જ રુકમણીજીના હાથમાંથી ખાલી કટોરો લગભગ છટકી જ ગયો. તેમના હૃદયમાં એક તીવ્ર આઘાત લાગ્યો. તે સ્તબ્ધ થઈ ગયા.
એક પત્ની તરીકેની ઈર્ષ્યા, એક ભક્ત તરીકેની જિજ્ઞાસા અને એક સ્ત્રી તરીકેની વેદના તેમની આંખોમાં ઉભરાઈ આવી. તેમણે ધ્રૂજતા અવાજે પ્રભુને પૂછ્યું, “પ્રભુ! આપ આ શું બોલ્યા?”
શ્રીકૃષ્ણએ શાંતિથી તેમની સામે જોયું. રુકમણીજીએ આગળ કહ્યું, “નાથ, હું આપની અર્ધાંગિની છું. આપની સેવા હું દિવસ-રાત કરું છું. આપને જમાડું છું, આપના ચરણ દબાવું છું, આપના સુખ માટે મારી જાતને હોમી દઉં છું. છતાં, જ્યારે આપને પીડા થાય છે ત્યારે આપના મુખે મારું નામ નહિ, પણ રાધાનું નામ કેમ આવે છે? આ તે કેવો સંબંધ? આ તે કેવો પ્રેમ?”
રુકમણીજીની આંખોમાં આંસુ હતા અને અવાજમાં ફરિયાદ હતી.
શ્રીકૃષ્ણ મનોમન મલકાયા. તેઓ જાણતા હતા કે જ્યાં સુધી ‘હું’ અને ‘તું’ નો ભેદ છે, ત્યાં સુધી પ્રેમની પરાકાષ્ઠા સમજાશે નહીં. તેમણે રુકમણીજીના આંસુ લૂછતાં કહ્યું, “દેવી, તમારા પ્રશ્નનો ઉત્તર મારા શબ્દોમાં નહીં મળે. જો તમારે રાધા અને મારા સંબંધને સમજવો હોય, તો તમારે સ્વયં રાધાને મળવું પડશે. તમે એકવાર વૃંદાવન જઈ આવો.”
રુકમણીજીને તો આ જ જોઈતું હતું. તેમણે મનોમન નિશ્ચય કર્યો કે આજે તો જોઈ જ લઉં કે એ રાધામાં એવું તે શું છે જે મારામાં નથી?
બીજા દિવસે સૂર્યોદય થતાં જ રુકમણીજી રથમાં બેસીને વૃંદાવન તરફ રવાના થયા. મનમાં અનેક વિચારોનું વાવાઝોડું હતું. ઈર્ષ્યા અને જિજ્ઞાસા વચ્ચેનું યુદ્ધ હતું.
લાંબી મુસાફરી બાદ રથ બરસાનાની સીમામાં પ્રવેશ્યો. રાધાજીનો મહેલ કોઈ ભવ્ય કિલ્લા જેવો તો નહોતો, પણ ત્યાંનું વાતાવરણ અત્યંત દિવ્ય હતું. પ્રકૃતિ જાણે રાધાના નામનું ગાન કરી રહી હોય તેમ પક્ષીઓ કલરવ કરી રહ્યા હતા.
રુકમણીજી મહેલના મુખ્ય દ્વાર પર પહોંચ્યા. ત્યાં એક અત્યંત સ્વરૂપવાન સ્ત્રી ઊભી હતી. તેનું તેજ, તેના વસ્ત્રો અને તેના ચહેરાની સૌમ્યતા જોઈને રુકમણીજી અંજાઈ ગયા. તેમને થયું કે નક્કી આ જ રાધાજી હશે!
રુકમણીજી રથમાંથી ઉતરીને દોડતા જઈને તે સ્ત્રીના ચરણસ્પર્શ કરવા લાગ્યા.
પેલી સ્ત્રી ગભરાઈ ગઈ. તેણે રુકમણીજીને રોકતા કહ્યું, “અરે! મહારાણી, આ તમે શું કરો છો? તમે તો દ્વારકાધીશના પટરાણી છો, અને હું તો એક સામાન્ય દાસી છું. મને પગે લાગીને મને અપરાધમાં ન નાખો.”
રુકમણીજી ચોંકી ગયા. “તમે દાસી છો? તો રાધાજી ક્યાં છે?”
દાસીએ વિનમ્રતાથી કહ્યું, “દેવી, હું તો રાધાજીના મહેલના પ્રથમ દ્વારની દાસી છું. રાધાજી તો સાતમા કક્ષમાં બિરાજે છે. આપ અંદર પધારો.”
રુકમણીજી આશ્ચર્યચકિત થઈને આગળ વધ્યા. પ્રથમ દ્વાર પાર કરીને બીજા દ્વારે પહોંચ્યા. ત્યાં ઉભેલી દાસીનું રૂપ તો પહેલી દાસી કરતાં પણ અનેકગણું વધારે હતું. રુકમણીજીને ફરી ભ્રમ થયો કે આ રાધા હશે, પણ એ પણ દાસી નીકળી.
આમ કરતા કરતા રુકમણીજી એક પછી એક સાત દરવાજા પાર કરતા ગયા. દરેક દરવાજે ઉભેલી દાસીનું સૌંદર્ય, તેજ અને નમ્રતા વધતા જ જતા હતા. રુકમણીજીનું અભિમાન ધીરે ધીરે ઓગળવા લાગ્યું હતું.