બહારની દુનિયા દિયાને ઈર્ષ્યાની નજરથી જોતી હતી. છત્રીસ વર્ષની ઉંમરે, તે બધું જ ધરાવતી હતી જે મધ્યમવર્ગીય સમાજમાં ‘સફળતા’નું પ્રતીક ગણાય છે. મુંબઈના પોશ વિસ્તારમાં તેમનો વૈભવી એપાર્ટમેન્ટ, વિહાનનો મોટો પગાર, અને દિયાના ગળામાં હંમેશા ઝૂલતો રહેતો હીરાનો સેટ. જ્યારે તે લગ્નોમાં કે સામાજિક પ્રસંગોમાં જતી, ત્યારે તેના હાથમાં પહેરેલા બંગડીઓનો ખણખણાટ તેના ‘સુખ’ની જાહેરાત કરતો હતો.
પણ આ સોનાના પિંજરાની દીવાલો કેટલી ઠંડી અને ખાલી છે, તે માત્ર દિયા જ જાણતી હતી. તેના હૃદયની અંદર એક એવો ખાલીપો હતો જે દુનિયાના કોઈ ધનથી ભરી શકાય એમ નહોતો. બહારથી તે સૌભાગ્યવતી લાગતી, પણ અંદરથી તે રોજ દર્દનો ભાર વહન કરતી હતી. આ દર્દ શરીરનું હતું, મનનું હતું, અને એક સ્ત્રી તરીકેની તેની અધૂરપનું હતું.
તેના લગ્નને નવ વર્ષ વીતી ગયા હતા. આ નવ વર્ષમાં તેણે શું નથી કર્યું? અમદાવાદના જાણીતા ગાયનેકોલોજિસ્ટ ડૉ. થી લઈને દિલ્હીના IVF નિષ્ણાતો સુધી બધાના દરવાજા ખખડાવ્યા હતા. દવાઓ, ઇન્જેક્શન્સ, હોર્મોન થેરાપી, અનેક વ્રતો, ઉપવાસો, અને બાધા-આખડીઓ. દરેક પ્રયાસનો અંત નિષ્ફળતા અને આંસુમાં આવતો.
‘તમે માતા નહીં બની શકો, દિયાબેન. કદાચ ઈશ્વરની ઇચ્છા નથી.’ ડૉક્ટરના આ શબ્દો તેના કાનમાં હથોડાની જેમ વાગતા હતા. ઈશ્વરની ઇચ્છા! જો માતૃત્વ સ્ત્રીનું ભાગ્ય છે, તો પછી મને આ શ્રાપ શા માટે? તે આ પ્રશ્ન રોજ રાત્રે પોતાની જાતને પૂછતી, જેનો કોઈ જવાબ નહોતો.
અને આ જ અપૂર્ણતાને કારણે, વિહાન ધીમે ધીમે તેનાથી દૂર થવા લાગ્યો હતો. શરૂઆતમાં તે સહાયક હતો, ધીરજ રાખનારો હતો. પણ જેમ જેમ વર્ષો વીતતા ગયા, તેમ તેમ તેની ધીરજ ગુસ્સામાં અને અંતે, ઊંડી નિરાશામાં પરિવર્તિત થઈ ગઈ.
જ્યારે દિયા તેની આંખોમાં જુએ છે, ત્યારે તેને હવે પ્રેમ કે લાગણી દેખાતી નથી. માત્ર એક જ વસ્તુ દેખાય છે: ઊંડી, સપાટી પર તરતી નિરાશા. વિહાન તેને સીધો ધિક્કારતો નહોતો, પણ તેનું મૌન ધિક્કાર કરતાં પણ વધુ વેધક હતું. તે ઓફિસથી આવે, જમી લે, અને ફોન પર વ્યસ્ત રહે. પથારીમાં તે હંમેશા પીઠ ફેરવીને સૂતો. તેમના વચ્ચેની વાતચીત હવે માત્ર ‘પાણી આપ’, ‘ચા બનાવ’, અને ‘બિલ ભર્યું?’ જેવા ઔપચારિક વાક્યો પૂરતી સીમિત રહી ગઈ હતી.
સમાજના કટાક્ષો તો જાણે તેના જીવનનો હિસ્સો બની ગયા હતા. સૌથી વધુ પીડા આપતા કટાક્ષો તેના પોતાના ઘરમાંથી આવતા. સાસુ લીલાવતીબેન, જેમને બહારની દુનિયા ‘સંસ્કારી અને ધાર્મિક’ મહિલા તરીકે ઓળખતી, તેઓ દરેક તહેવાર પર દિયાને સંભળાવ્યા વિના ન રહેતા.
‘દિયા, આટલું બધું સોનું પહેરીને શું ફાયદો? જે સ્ત્રી ખોળો ન ભરી શકે, તેનું સૌંદર્ય અને ધન શું કામનું?’ લીલાવતીબેન દિવાળીના દિવસે નવા કપડાં પહેરીને આવેલા મહેમાનો સામે જ આ વાત કહેતા.
ક્યારેક તેઓ વધુ કઠોર બનીને કહેતા, ‘અમે તો વંશ વધારવા માટે પુત્રવધૂ લાવીએ છીએ. જો આ કોખ જ ખાલી રહેવાની હોય તો ઘરનો દીવો કોણ પ્રગટાવશે? તું તો જાણે…’
આ શબ્દો દિયાના કાળજામાં તીરની જેમ ખૂંપી જતા. શું મારું અસ્તિત્વ માત્ર મારા ગર્ભાશય પૂરતું સીમિત છે? શું મારા સુંદર ચિત્રો, મારી ઉચ્ચ ડિગ્રી, કે મારું કરુણાભર્યું હૃદય, આ બધાનું કોઈ મૂલ્ય નથી? શું સ્ત્રીનું મૂલ્ય ફક્ત તેની માતા બનવાની ક્ષમતામાં જ છે?
એકવાર, વિહાનનો નાનો ભાઈ, જેમના લગ્ન બે વર્ષ પહેલાં થયા હતા, તેમને ત્યાં પારણું બંધાયું. તે દિવસે આખા ઘરમાં ઉત્સવનો માહોલ હતો. વિહાને પણ પહેલીવાર દિયા તરફ જોયા વિના પોતાના ભાઈ અને ભાભીને દિલથી અભિનંદન આપ્યા.
તે રાત્રે, દિયા પોતાનો ચહેરો ઓશીકામાં છુપાવીને ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડી. તેના આંસુઓનો અવાજ કોઈ ન સાંભળે તે માટે તે ખૂબ કાળજી રાખતી. ઓશીકું તેના દર્દનું એકમાત્ર સાક્ષી હતું. વિહાન તેની પીઠ તરફ ફરીને, પથારીમાં બેફિકર સૂતો હતો, જાણે તેના માટે દિયાના અશ્રુઓનું કોઈ મૂલ્ય જ નહોતું.