વર્ષ ૧૯૨૫, ઓક્ટોબર માસ. મથુરાની ધૂળિયાળી ગલીઓમાં એક ગમગીન ઘટના બની હતી, જેનો પડઘો દિલ્હી સુધી પહોંચશે તેની કોઈને કલ્પના નહોતી. ૧૮ જાન્યુઆરી, ૧૯૦૨ના રોજ જન્મેલી લુગદી દેવી, ૩ ઓક્ટોબર, ૧૯૨૫ના રોજ એક સ્વસ્થ પુત્રને જન્મ આપ્યા પછી, દુર્ભાગ્યે ૪ ઓક્ટોબરના રોજ આ ફાની દુનિયા છોડી ગઈ. જીવનનો અણસાર પૂરેપૂરો અનુભવી નહોતી ત્યાં જ મૃત્યુએ તેને ભરખી લીધી. પાછળ રહી ગયો એક નિર્દોષ શિશુ, જેણે માતૃપ્રેમનો સ્પર્શ પણ બરાબર અનુભવ્યો નહોતો અને એક વિધુર પતિ, જેનું હૃદય શોકથી વિદીર્ણ થઈ ગયું હતું. આ ઘટના માત્ર એક પરિવાર પૂરતી સીમિત નહોતી; તે એક એવી કથાનો પ્રસ્તાવના હતી, જે ભવિષ્યમાં પૂર્વજન્મના રહસ્યને ઉજાગર કરવાની હતી.
લુગદી દેવીના મૃત્યુના એક વર્ષ પછી, ૧૧ ડિસેમ્બર, ૧૯૨૬ના રોજ, દિલ્હીના ઘીચ વસવાટમાં એક નાનકડી કળી ખીલી. શાન્તિ દેવીનો જન્મ થયો. માતા-પિતાના ખોળામાં રમતી, નિર્દોષ આંખોથી દુનિયાને નિહાળતી શાન્તિ સામાન્ય બાળકી જેવી જ લાગતી હતી. તેના નિર્દોષ હાસ્યમાં કોઈ ગુપ્ત રહસ્ય છુપાયેલું હશે એવી કોઈને કલ્પના પણ નહોતી.
પણ, જ્યારે શાન્તિ ચાર વર્ષની થઈ, ત્યારે તેના માતા-પિતાને એક અનોખા આંચકાનો અનુભવ થયો. રમતાં-રમતાં અચાનક જ શાન્તિ એવી વાતો કરવા લાગી, જાણે તે કોઈ ભૂતકાળની કહાણી કહી રહી હોય. તેણે વારંવાર કહ્યું કે તેનું અસલી ઘર તો મથુરામાં છે, જ્યાં તેનો પતિ રહે છે. દિલ્હીથી લગભગ ૧૪૫ કિલોમીટર દૂર આવેલા મથુરાનું નામ એક નાનકડી બાળકીના મુખે સાંભળીને માતા-પિતા શરૂઆતમાં તો સ્તબ્ધ થઈ ગયા. તેઓ તેને સમજાવતા, “બેટા, તારું ઘર તો આ જ છે, તારા માતા-પિતા અમે છીએ.” પણ શાન્તિ અડગ હતી. તેણે તેના ‘પહેલા’ પતિનું વિગતવાર વર્ણન આપ્યું: “મારો પતિ ગોરો હતો, તેની ડાબી ગાલ પર એક નાનો મસો હતો અને તે આંખો પર ચશ્મા પહેરતો હતો. તે એક વેપારી હતો.” માતા-પિતા પહેલાં તો હસી કાઢતા, વિચારતા કે બાળકની કલ્પનાશક્તિ કેટલી પ્રબળ છે. પણ, જેમ જેમ શાન્તિની વાતો સ્પષ્ટ થતી ગઈ, વિગતોમાં ઊંડાણ આવતું ગયું, તેમ તેમ તેમના મનમાં એક અજીબ શંકા ઘર કરી ગઈ.
શાન્તિના મથુરા પ્રત્યેનો મોહ એટલો પ્રબળ હતો કે છ વર્ષની ઉંમરે તે પોતાના ઘરેથી ભાગી છૂટી, મથુરા પહોંચવાની કોશિશમાં. આ ઘટનાએ તેના માતા-પિતાને ખરેખર ચિંતામાં મૂકી દીધા. શાળામાં પણ શાન્તિએ તેના શિક્ષક અને હેડમાસ્ટર સમક્ષ unequivocally (સ્પષ્ટપણે) કહ્યું કે તે પરણેલી હતી અને બાળકને જન્મ આપ્યાના દસ દિવસ પછી જ તેનું મૃત્યુ થયું હતું. આશ્ચર્યજનક રીતે, તેણે મથુરાની સ્થાનિક બોલીના શબ્દોનો પણ ઉપયોગ કર્યો, જે તેણે ક્યારેય સાંભળ્યા નહોતા. તેણે તેના વેપારી પતિનું નામ પણ જણાવ્યું: “કેદારનાથ ચૌબે.”
હેડમાસ્ટરે આશ્ચર્ય અને કુતૂહલથી પ્રેરાઈને કેદારનાથ નામનો કોઈ વેપારી મથુરામાં છે કે કેમ તે શોધવાનો પ્રયાસ કર્યો. અને આ કેવો સંયોગ હતો! મથુરામાં ખરેખર કેદારનાથ નામનો એક વેપારી હતો, જેણે સાત વર્ષ પહેલાં, પુત્રને જન્મ આપ્યાના દસ દિવસ પછી જ તેની પત્ની, લુગદી દેવીને ગુમાવી હતી. આ વિગતો શાન્તિની વાર્તા સાથે અદભુત રીતે મળતી આવતી હતી.
આ સમાચાર દિલ્હી પહોંચ્યા. કેદારનાથ ચૌબે દિલ્હી આવ્યા, શરૂઆતમાં તેમણે શાન્તિની પરીક્ષા લેવા માટે પોતાના ભાઈ હોવાનો ઢોંગ કર્યો. પણ શાન્તિએ તેને તુરંત ઓળખી લીધો. તેણે કેદારનાથની આંખોમાં સીધું જોઈને કહ્યું, “તમે મારા પતિ છો.” તેણે લુગદી દેવીના પુત્રને પણ તુરંત ઓળખી લીધો. શાન્તિએ કેદારનાથના જીવન અને લુગદી સાથેના તેમના લગ્નજીવનની એવી અનેક વિગતો આપી, જે ફક્ત લુગદી જ જાણી શકે તેમ હતી. કેદારનાથ સ્તબ્ધ થઈ ગયા. તેમની આંખોમાં આંસુ આવી ગયા. તેમને ખાતરી થઈ ગઈ કે શાન્તિ દેવી ખરેખર તેમની દિવંગત પત્ની લુગદી દેવીનો જ પુનર્જન્મ હતી.
આ અનોખો અને અદ્ભુત કિસ્સો મહાત્મા ગાંધીજીના ધ્યાન પર આવ્યો. ગાંધીજી, જે હંમેશા સત્ય અને જ્ઞાનની ખોજમાં રહેતા હતા, તેમણે આ ઘટનાની ગંભીરતાથી નોંધ લીધી. તેમણે આ કિસ્સાની ઊંડાણપૂર્વક તપાસ કરવા માટે એક કમિશનની રચના કરી. આ કમિશનનો હેતુ શાન્તિ દેવીના દાવાઓની સત્યતા પારખવાનો હતો.