ગુજરાતની ધરતી પર એક કહેવત સદીઓથી ટકી રહી છે, ‘લોભનું ઘર લક્ષ્મીથી દૂર હોય છે’. ધનપુર નામના સમૃદ્ધ બજારમાં કાનજીભાઈ શેઠનો દબદબો હતો. તેમનો મુખ્ય વ્યવસાય ‘કાનજીની કલ્યાણકારી કેટરિંગ અને વાસણ ભંડાર’ ચલાવવાનો હતો. કાનજીભાઈ મંડપ સર્વિસ, જમણવારના સાધનો અને ખાસ કરીને સ્ટીલ, પિત્તળ, તાંબા અને અમુક દુર્લભ પ્રસંગો માટે ચાંદીના વાસણો ભાડે આપતા હતા. ધનપુરમાં તેમની પ્રતિષ્ઠા વેપારી તરીકે ખૂબ ઊંચી હતી, પરંતુ જો કોઈ તેમની નિકટતાથી પરિચિત હોય તો તે જાણતું હતું કે કાનજીભાઈ જેટલો મોટો કંજૂસ અને લોભી માણસ આખા બજારમાં બીજો કોઈ નહોતો.
તેમના મનનો એક જ ધર્મ હતો, પૈસો વધારવો અને ખર્ચ ટાળવો. જો કોઈ ગ્રાહક એક પાઈ પણ ઓછી આપવાનો પ્રયાસ કરે તો કાનજીભાઈનો પિત્તો ઉકળી જતો.તેમની આ લોભી પ્રકૃતિ જ એક દિવસ તેમના મોટા પતનનું કારણ બની.એક સાંજે, જ્યારે બજાર બંધ થવાની તૈયારીમાં હતું, ત્યારે એક યુવાન તેમની દુકાને આવ્યો. તેનું નામ વિજય હતું. વિજય દેખાવમાં સાદો, વિનમ્ર અને ગરીબડો લાગતો હતો, જાણે કોઈ નાનકડા ગામડાનો ખેડૂત હોય.
વિજયે કાનજીભાઈને વિનંતી કરી કે તેને થોડા સ્ટીલના વાસણોની જરૂર છે. ‘શેઠ, મારા ઘેર એક નાનકડો પ્રસંગ છે અને બહુ થોડા વાસણો જોઈએ છે. હું જરૂર કાલે સવારે પાછા આપી જઈશ. મારું કામ આજ પૂરતું જ છે,’ વિજયે ધીમા અવાજે કહ્યું.કાનજીભાઈની નજર તુરંત ભાડા પર ગઈ. તેમણે ગણતરી કરી કે જો આ ગ્રાહકને ડિપોઝિટ લીધા વિના પણ માત્ર ઊંચા ભાડા પર વાસણો આપી દેવામાં આવે, તો રાતોરાત સારો એવો મુનફા મળી શકે તેમ છે. ડિપોઝિટ લેવાની ઝંઝટ અને રસીદ બનાવવાનો કંટાળો ટાળીને, કાનજીભાઈએ મનમાં જ હિસાબ માંડ્યો.
જો આટલી રાતનું ઊંચું ભાડું મળે છે તો જોખમ લેવામાં વાંધો નથી. તેમણે ઝડપથી વાસણો વિજયને આપી દીધા અને ભાડું અગાઉથી લઈ લીધું. બીજા દિવસે સવાર થતાં જ, સુરજ હજી તો આકાશમાં માંડ ઊંચે ચઢ્યો નહોતો, ત્યાં વિજય વાસણો લઈને હાજર થઈ ગયો. કાનજીભાઈ ખૂબ ખુશ થયા. તેમણે જોયું કે વિજયે સમયસર અને સ્વચ્છ વાસણો પાછા આપ્યા હતા.આ ઘટનાના થોડા દિવસો પછી, વિજય ફરી કાનજીભાઈની દુકાને આવ્યો. તે જ નમ્રતા, તે જ ગરીબડો દેખાવ. તેણે ફરીથી વાસણો ભાડે લીધા. કાનજીભાઈએ હવે વિજય પર વિશ્વાસ બેસાડી દીધો હતો કારણ કે તે હંમેશા સમયસર અને ભાડું ચૂકવીને જતો હતો.
વિજય બીજા દિવસે જ્યારે વાસણો પરત કરવા આવ્યો, ત્યારે કાનજીભાઈએ ગણતરી માટે વાસણો એક પછી એક બહાર કાઢ્યા. ગણતરી પૂરી થતાં જ, કાનજીભાઈની આંખો પહોળી થઈ ગઈ. ભાડે આપેલા વાસણોની સંખ્યા કરતાં બે વાસણ વધારે હતા.બે નાનકડી વાટકીઓ તેમાં ઉમેરાયેલી હતી. કાનજીભાઈએ વિસ્મય સાથે પૂછ્યું, ‘અરે ભાઈ, આ બે વાટકીઓ તમારા ઘરની લાગે છે, ભૂલથી અહીં મૂકાઈ ગઈ છે. આ લઈ જાવ.’ વિજયના ચહેરા પર એક સ્મિત ફરક્યું. તે ગંભીરતાથી બોલ્યો, ‘ના શેઠ, એ મારા ઘરની નથી. એ તો તમારા વાસણોના સંતાનો છે. જેમ માણસ સંતાન પેદા કરે, એમ વાસણો પણ કરે છે. તમે તેમને મહેનતથી સાચવ્યા, એટલે તેમને સંતાનપ્રાપ્તિ થઈ. આ બે વાસણો તમારે જ રાખવા પડશે.’
આ સાંભળીને કાનજીભાઈની લોભી આંખો ચમકી ઉઠી. વાસણનું સંતાન. આ વિચારે તેમના દિમાગમાં એક સુવર્ણ તાળું ખોલી નાખ્યું. તેમણે વિચાર્યું કે જો વાસણો ખરેખર સંતાન પેદા કરી શકતા હોય તો આનાથી સરળ ધંધો કોઈ હોઈ શકે નહીં. મહેનત વગર વાસણોનું વંશવૃદ્ધિ. તેમણે તરત જ તે બંને વાટકીઓ પોતાની દુકાનના સંગ્રહમાં મૂકી દીધી અને મનમાં વિજયને મૂર્ખ ગણ્યો. ‘આ કેવો ગાંડો માણસ છે, મને મફતમાં બે વાસણ આપી ગયો,’ કાનજીભાઈએ મનોમન ગણગણાટ કર્યો.આવો જ પ્રસંગ ફરી એકવાર બન્યો.
વિજયે વાસણો ભાડે લીધા અને પરત આપતી વખતે વધુ બે વાસણ ભેળવી દીધા. આ વખતે તો કાનજીભાઈની ખુશીનો પાર ન રહ્યો. તેમને લાગ્યું કે તેઓ જ દુનિયાના સૌથી ભાગ્યશાળી વેપારી છે.તેઓ મનોમન ગણતરીઓ કરવા લાગ્યા. જો બધા ગ્રાહકો આવા હોય તો, ‘મારે એક વર્ષમાં તો વાસણ રાખવા માટે એક નવું ગોદામ ખરીદવું પડશે. આ ધંધો મને રાતોરાત કરોડપતિ બનાવી દેશે!’ લોભની લાલચે કાનજીભાઈની આંખો પર પડદો પાડી દીધો હતો, તેમને સાચા ખોટાનો ભેદ સમજાતો નહોતો.તેમના મગજમાં ચાંદીના વાસણોની વંશવૃદ્ધિના સ્વપ્નો આવવા લાગ્યા.