પોષ મહિનાની કડકડતી ઠંડી જાણે હાડકાં સુધી પહોંચી રહી હતી. વિજયભાઈ, જેમની ઉંમરના સિત્તેર શિયાળા પસાર થઈ ચૂક્યા હતા, તેમના માટે આ ઋતુ વધુ આકરી બની જતી. વર્ષોથી તેમનો એક નિયમ હતો – શિયાળો દસ્તક દે તે પહેલાં જ ગરમ કપડાંની પેટીઓ ખુલી જાય, અને ઓરડાના ખૂણામાં પેલું જૂનું, વિશ્વાસુ હીટર ગોઠવાઈ જાય. એ હીટર જાણે તેમનો જૂનો મિત્ર હતો, જે ઠંડીની દરેક લહેરખી સામે તેમને હૂંફની ઢાલ પૂરું પાડતું.
પણ આ વખતે સમય થોડો બદલાયો હતો. દીકરાએ વ્હાલથી, આધુનિક ટેકનોલોજીવાળું, બટન દબાવતાં જ ગરમાવો આપતું નવું હીટર લાવી આપ્યું હતું. એ રાત્રે, નવા હીટરની આછી ગરમી ઓરડામાં ફેલાઈ રહી હતી, ત્યારે વિજયભાઈની નજર અનાયાસે ખૂણામાં પડેલા જૂના હીટર પર ગઈ. નવાના આગમનથી એ જૂનું હીટર જાણે અનાથ બની ગયું હતું. સાફસફાઈના અભાવે તેના પર ધૂળની એક ઝાંખી ચાદર પથરાઈ ગઈ હતી. એ ધૂળ જોઈ વિજયભાઈનું મન ભૂતકાળમાં સરી પડ્યું. કેટલાય શિયાળા આ હીટરે તેમને સાથ આપ્યો હતો! હજુય એ ચાલતું હતું, પણ નવા યુગના સાધન સામે તે હવે વધારાનું લાગી રહ્યું હતું.
“આમ પડ્યું રહે એના કરતાં કોઈ જરૂરિયાતમંદના કામમાં આવે તો કેવું સારું,” મનમાં વિચાર વમળો ઉઠ્યા. તેમણે તરત જ પૌત્રને સાદ પાડ્યો, “દીકરા, આ જૂનું હીટર વેચવા માટે ઓનલાઈન જાહેરાત મૂકી દે તો. કિંમત રાખજે ત્રણ હજાર રૂપિયા.”
જાહેરાત મુકાતાં જ ફોનની ઘંટડીઓ રણકવા લાગી. કોઈ પંદરસો કહે, કોઈ બે હજાર. પણ વિજયભાઈનું મન માનતું નહોતું. તેમને હીટરની કિંમત કરતાં તેના વર્ષોના સાથની કિંમત વધુ લાગતી હતી. તેઓ દરેકને નમ્રતાથી ના પાડી દેતા.
એક સાંજે, જ્યારે સંધ્યા પોતાનો કેસરીયો રંગ પાથરી રહી હતી, ત્યારે ફરી ફોન રણક્યો. સામે છેડેથી એક સ્ત્રીનો કાંપતો, ભીનો અવાજ સંભળાયો, “વિજયભાઈ? મેં… મેં તમારી હીટરની જાહેરાત જોઈ. ભાઈ, ઠંડી એવી પડે છે કે બાળકો ઠૂંઠવાઈ જાય છે. રાત પડે ને જીવ અધ્ધર થઈ જાય છે. ઘણી મહેનત કરી, પણ માંડ બે હજાર રૂપિયા ભેગા થયા છે. જો તમે આટલામાં મને હીટર આપી શકો તો તમારા મોટા આશીર્વાદ મળશે.”
એ અવાજમાં રહેલી લાચારી, એ માતૃત્વની વેદના વિજયભાઈના હૃદય સોંસરવી ઉતરી ગઈ. એક ક્ષણ માટે તો તેમને થયું કે બે હજારમાં આપી દઉં. પણ પછી અચાનક જ તેમના મનમાં વીજળીનો ચમકારો થયો. તેમને પોતાનો ભૂતકાળ યાદ આવ્યો. એ દિવસો જ્યારે તેઓ યુવાન હતા, ગરીબી હતી, અને આવી જ કોઈ કાતિલ ઠંડીની રાતે તેમના પોતાના બાળક માટે ગરમ કપડાં કે દવાની સગવડ કરવી મુશ્કેલ હતી. ત્યારે કોઈ અજાણ્યા ભલા માણસે તેમની સામે મદદનો હાથ લંબાવ્યો હતો, કોઈ અપેક્ષા વગર. એ દિવસની હૂંફ આજે પણ તેમના સ્મૃતિપટ પર તાજી હતી.
તેમણે ઊંડો શ્વાસ લીધો. આજે ભગવાનની દયાથી તેમની પાસે બધું હતું. દીકરાએ નવું હીટર લાવી આપ્યું હતું. તેમની જરૂરિયાત સંતોષાઈ ગઈ હતી. પેલી સ્ત્રીના અવાજમાં જે જરૂરિયાત છલકાતી હતી, તે તેમની પોતાની વર્ષો પહેલાની જરૂરિયાત જેવી જ હતી.
તેમણે તરત જ મક્કમ નિર્ણય લીધો. “બહેન,” તેમના અવાજમાં હવે કરુણાનો સાગર ઉમટ્યો હતો, “તમારે પૈસાની ચિંતા કરવાની જરૂર નથી. કાલે સવારે આવીને હીટર લઈ જજો. આ ઠંડીમાં બાળકોને તકલીફ ન પડવી જોઈએ.”
સામે છેડે ક્ષણભર માટે સ્તબ્ધતા છવાઈ ગઈ. પછી જાણે અવાજમાં ડૂમો ભરાયો હોય તેમ તે સ્ત્રી બોલી, “ભાઈ, તમે… તમે શું કહો છો? પૈસા વગર? ના ભાઈ, એમ ન હોય…”